• locatie: Koningsweg Arnhem Noord
• opdrachtgever: Kondor Wessels Projecten
• architect: MVRDV (Fokke Moerel, Arjen Ketting, Rico van de Gvel, Michel Bala)
• landschapsontwerp: Buro Harro met MVRDV
• ontwerp: vanaf 2019
• oplevering: 2022

Omschrijving Buitenplaats Koningsweg

In de Tweede wereldoorlog was Deelen misschien wel het belangrijkste militaire vliegveld van Nederland. De Duitse bezetter bouwde het vooroorlogse sportvliegveld om tot een volwaardig vliegveld met drie startbanen in verschillende windrichtingen. Deelen diende ter verdediging van het Duitse rijk tegen de nachtelijke, geallieerde bombardementen. Nachtjagers werden van hieruit de lucht in gestuurd om de bommenwerpers aan te vallen. Rolbanen rond de startbanen dienden om de vliegtuigen vanuit hun schuilplaatsen naar de startbanen te brengen en voor de bevoorrading van de nachtjagers met munitie en brandstof. In de op schuren lijkende gepantserde hangars verspreid over het terrein, werden vliegtuigen onderhouden en hersteld. De Duitsers bouwden zelfs twee als dorpen uitziende kazernecomplexen: Klein en Groot Heidekamp. Hier leefden de piloten en het vliegveldpersoneel in op boerderijen lijkende bunkers. Op Terlet stond op het hoogste punt van de omgeving het radarpeilstation Theerose 1 die verbinding had met de enorme bunker Diogones aan de Koningsweg van waaruit de Duitsers de luchtverdediging van Noordwest-Europa coördineerden.

Gedurende de Koude Oorlog bouwde de Luchtmacht die Deelen na de oorlog had overgenomen het vliegveld verder uit. Na de val van de muur werd op het defensiebudget bezuinigd. Deelen was een van de eerste militaire bases die werden ontmanteld. Maar bunkers breek je niet zomaar af. Bijna alles staat er nog en inmiddels is het hele complex historisch zo belangwekkend dat het op de Monumentenlijst staat. Het stond jarenlang te koop. De plaatsing op de Monumentenlijst is voor een belangrijk deel te danken aan de inzet van de kunstenaar en publicist Hans Jungerius die voortdurend heeft gewezen op het grote belang van behoud van Deelen.

Kondor wessels heeft het aangedurfd om delen van Deelen te ontwikkelen tot een uitzonderlijke woonlocatie. Wonen op Deelen is niet een vanzelfsprekendheid. Alle voorzieningen zijn ver weg en een bunker veranderen in een woning valt echt niet mee. Het complex kreeg daarom een bijzondere woonfunctie als creatieve broedplaats, een woonplek voor ondernemers in kunst en cultuur waarvan werd verwacht dat zij de bijzondere woonomgeving op waarde zouden weten te schatten, dat ze zouden weten te improviseren bij de omzetting van bunker naar woning en dat ze zouden kunnen omgaan met het ontbreken van alle basisvoorzieningen maar als tegenhanger juist de rust en afzondering zouden weten te waarderen. En zo is gebeurd. De bunkers werden omgezet naar woningen, kazernegebouwen veranderen in rijenhuizen en op het terrein verschenen en verschijnen nog steeds zeer bijzondere tiny houses, follies, die voor een vakantie kunnen worden afgehuurd.

Tenslotte is er een bescheiden aantal nieuwbouwwoningen gebouwd. Doelgroep was creatieve ondernemers voor wie het zelf onder handen nemen van een van de bunkers geen optie was. Deze nieuwbouwwoningen vernoemd naar de oorspronkelijke manschappenverblijven KKN 1, 2 en 3 zijn gebouwd in drie blokken van elk zeven woningen. Zij nemen het volume over van enkele oorspronkelijke  manschappenverblijven die in de directe omgeving zijn blijven staan. KKN 1, 2, 3 hebben een moderne, bijna abstracte gevel van leien, onderbroken door ogenschijnlijk willekeurig geplaatste ramen, deuren en zonnecellen. Auto’s, fietsen en bergingen staan in de ondergrondse garage. De woningen hebben geen tuin, meer een plaatsje om buiten te kunnen zitten. De omliggende natuur is de tuin, waardoor de woningen, mede door de genuanceerd grijze gevelbekleding en het feit dat auto’s, bergingen etc. het beeld niet vertroebelen, direct versmelten met de bosrijke omgeving. 

Waardering Buitenplaats Koningsweg

Stadsschoon waardeert het initiatief om Deelen te bestemmen als creatieve kolonie. Eigenlijk kent het project vele vaders. Als eerste mag worden genoemd Hans Jungerius die onvermoeibaar bleef hameren op het belang van behoud van het vliegveld met zijn bijzondere bebouwing, ten tweede ontwikkelaar Kondor Wessels die het risico  heeft genomen voor de ontwikkeling van dit deel van het voormalig vliegveld, ten derde Buro Harro en MVRDV die strikte regels opstelden voor de herontwikkeling, waardoor dit deel van Deelen zijn karakter heeft weten te behouden, en tenslotte de architecten van MVRDV die op een wonderlijke wijze hebben gezorgd voor een architectuur die contrasteert en tegelijkertijd zich moeiteloos inpast in de natuurlijke omgeving.