Geachte raadsleden, geacht College,

Op 20 september 2023 hebben we ingesproken over de noodzaak van een Visienota Hoogbouw. Daar werd welwillend en ook instemmend op gereageerd, zowel door commissieleden als vanuit het college. We hebben dan ook hoopvol naar het vervolg uitgekeken. We zijn nu een jaar verder.  Maar tot onze spijt zien wij dat de stad Arnhem nog steeds niet beschikt over een gemeentelijke visie op hoogbouw. Waarom niet? Daarmee loopt de stad in onze ogen een groot risico. Het gevaar bestaat dat:

• Hoogbouw terechtkomt op plekken waar het niet of minder gewenst is bijvoorbeeld aan de randen van de stad, terwijl hoogbouw verwijst naar reuring, intensiteit en een stedelijk leven met veel functies bij en naast elkaar. Het groot aantal bewoners/gebruikers in hoogbouw draagt direct bij aan de economische bestaansgrond van deze functies op de lagere verdiepingen. 
• Of omgekeerd, dat weinig intensieve bebouwing terechtkomt op locaties die veel beter voor hoogbouw geschikt zouden zijn geweest.  Zie bijvoorbeeld de eensgezinsrijenwoningen aan de Van Oldenbarneveldtstraat of de discussie over de Nijmeegseweg, waar onder druk van omwonenden, hoogbouw die daar heel logisch is, wellicht geen kans krijgt.
• Hoogbouw een te grote druk gaat leggen op de directe omgeving, wanneer geen eisen worden gesteld aan de plintfunctie en aan het parkeren.
• Hoogbouw te vaak wordt uitgewerkt in de vorm van een eenzame hoge paal (accent), terwijl, wanneer het gaat om intensiteit, er net zo goed kan worden gewerkt met middelhoogbouw met een beperkte hoogte van 6 tot 8 lagen die tegelijkertijd stedelijk is en toch voldoet aan de vraag naar voldoende woningen en naar voldoende massa voor de economische bestaansgrond van bijzondere functies in de plint. Zie bijvoorbeeld het plan Cool in Rotterdam. Juist een Nota Hoogbouw kan aangeven of een accent gewenst is, of dat er moet worden gekozen voor een meer bescheiden maar wel intensieve bebouwing.
• Elke lege of vrijkomende locatie een reflex oproept voor hoogbouw met de te  verwachten bezwaren en ellenlange procedures van omwonenden, terwijl een overall-visie deze discussie aan de voorkant zou kunnen regelen. Daarna is deze nota eenvoudig te integreren in de Omgevingsvisie voor de hele stad, die Arnhem in het kader van de wet toch een keer zal moeten maken. 

Kortom, genoeg redenen om zo snel als mogelijk is met een visie te beginnen. Daarbij hoeft Arnhem echt het wiel niet uit te vinden. Bijna alle vergelijkbare steden in Nederland hebben een visie op hoogbouw.

We zien uit naar uw reactie, maar nog meer naar een concrete visie op Hoogbouw in onze stad.

Namens het bestuur van de Vereniging Stadsschoon Arnhem,
Piet van Dijk,  voorzitter
Arnhem, 14 september 2024

Hoogbouw in Arnhem?
Visie vereist?

Nederland heeft een enorme bouwopgave en daarmee ook onze stad Arnhem. Het doel is om 16.000 nieuwe woningen in Arnhem te bouwen tot 2040.

De ruimte in Nederland is schaars en daarom willen bestuurders zuinig met de grond omgaan. Daar is ook alle reden voor: het tegengaan van warmtestress maakt dat er meer behoefte is aan bossen en groencorridors. De heftige droogteperiodes waar we mee te maken krijgen, betekenen dat water in de bebouwde gebieden moet worden vastgehouden. Daarom is er behoefte is aan wadi’s en grote waterpartijen voor de opvang van regenwater. In de landbouw wordt intensief extensief en ook dat vraagt ruimte.

De roep om hoogbouw valt de laatste tijd daarom snel. We zien het in recente projecten langs de Arnhemse Allee en in Malburgen bij het Gelredome. Hoogbouw is echter niet iets dat je straffeloos kan inzetten. Hoogbouw kan de skyline van een stad op een ongunstige manier veranderen, geeft bij onvoldoende onderzoek windhinder en levert vaak beroerde begane-grondsituaties op. Begane grondverdiepingen met bergingen in een zee van geparkeerde auto’s rond de hoogbouw complexen bederven de directe omgeving, geven hittestress en sociaal onveilige woonomgevingen. Daarnaast zorgen windhinder en ongewenste schaduw voor overlast en waardedaling direct rond de hoogbouw.

Bedacht dient ook te worden dat het wonen in hoogbouw verwachtingen wekt van een spectaculair uitzicht en/of het hebben van alle voorzieningen in de directe omgeving; je gaat tenslotte niet voor niets in een toren wonen. Wanneer het uitzicht niet klopt bij de verwachtingen en dan in het bijzonder op de lagere verdiepingen, dan zal er al snel sprake zijn van een onaantrekkelijke en weinig gezochte woonsituatie. Hoogbouw vereist doordacht beleid. Scherm niet lukraak met het hoogbouwwoord. Dat is voor veel steden reden geweest om een Nota Hoogbouw te schrijven waarin om diverse redenen op locaties voor hoogbouw wordt gekozen en op andere juist niet.

Zo’n nota hoeft geen statisch document te zijn dat precies aanwijst waar hoogbouw kan en waar niet. Wim Korvinus (welbekend in Arnhem) heeft in een discussie wel eens gezegd dat hoogbouw lijkt op het samenstellen van een boeket. De compositie moet voldoen vanuit verschillende hoeken. Het winkelcentrum Presikhaaf is daarvan een goed voorbeeld.

In de jaren tachtig heeft de toen nog onafhankelijke Dienst Stedebouw Arnhem een poging ondernomen voor het schrijven van een visie op hoogbouw. Een van de invalshoeken was toen onder andere dat ter hoogte van Terlet Arnhem niet te zien zou moeten zijn boven de boomtoppen zodat de idylle van de natuur op de Veluwe in stand zou blijven. De hoogbouw in ‘t Cranevelt die wel degelijk te zien is vanaf Terlet werd daarbij gezien als een vergissing. In het centrum bij de Eusebius werd hoogbouw hoger dan het schip afgeraden. Hoogbouw als optie verdween daarmee uit het centrum.

Een andere invalshoek was dat de stad bij de ‘poorten’ goed hoogbouw zou kunnen verdragen om aan te geven waar de bebouwing van Arnhem begint. Geschikte locaties zouden dan zijn langs de Nijmeegseweg, de Koningspleij, Presikhaaf, IJsseloord. Toch lijkt deze invalshoek voor woningbouw minder logisch. De doelgroep – of dat nu ouderen of jongeren zijn – wil naast een spectaculair uitzicht ook dicht bij voorzieningen en vervoer wonen. Torens in Arnhem en elders in het land die vanuit het laatste argument zijn gebouwd, hebben allemaal een standalone karakter, onaantastbaar en in geen enkele dialoog met de omgeving. Zulke torens wil je ook niet aan het eind van of langs de Amsterdamseweg of Apeldoornseweg. De woontorens die zijn verschenen in Het Dorp, blijven beneden de boomtoppen en vallen gelukkig daarom niet of nauwelijks op.

De meest aanvaardbare reden voor hoogbouw is dat hoogbouw past bij intensieve gebieden. Dat zijn gebieden met veel verkeersstromen, goed openbaar vervoer, veel voetgangers en een veel verschillende functies. Juist de drukte en de aanwezigheid van andere commerciële functies, diensten en voorzieningen dragen bij aan de aanvaardbaarheid en het succes van de begane grondinvulling van de hoogbouw. Het gaat bij commerciële voorzieningen op de begane grond of eerste verdieping van de hoogbouw, die gezien en gevonden worden. De kans op succes is veel groter, wanneer er veel passanten zijn. Je kan daarbij denken aan hoogbouw met ‘mixed use’, met voorzieningen op de lagere etages die voor wonen toch minder aantrekkelijk zijn, zoals kappers, fitness, wellness, uitzendbureaus, kantoren, hotels, opleidingen, winkels e.d. . Het gaat dan ook zeker om de behoeften van de (toekomstige) bewoners – en dan kan er ook gedacht worden aan andere kleinschalige werkgelegenheid dan alleen in de dienstensector.

Een Nota Hoogbouw kan ook zorgen voor een onderbouwing waar hoogbouw juist wel gewenst is. Wij verbazen ons over de betrekkelijk bescheiden volumes die langs de Nijmeegseweg in Malburgen zijn ontworpen. De visie is tot stand gekomen in samenspraak met de bewoners in een vorm van cocreatie. Met zo’n grote invloed van de bewoners die geen rekening houdt met de regionale en landelijke behoefte aan meer woningen en een intensiever ruimtegebruik, is het resultaat logisch. Het nadeel van de visie die hieraan ten grondslag ligt, is dat ze geen deel uitmaakt van een overkoepelende visie voor de Arnhemse agglomeratie. Een Nota Hoogbouw voor tenminste Arnhem, maar beter nog voor de hele agglomeratie, zou wellicht motieven kunnen aanreiken dat hier juist meer en hoger en intensiever zou moeten worden gebouwd.

Geeft een Nota Hoogbouw aan waar hoogbouw en in welke mate op z’n plaats is, evenzeer moet die nota ook aangeven wat het waar en waarom is van geen hoogbouw! De argumenten daarvoor zullen kunnen steunen op de historische, architectonische, stedenbouwkundige en landschappelijke waarden van de stad. De Nota heeft dus als doel aan te geven wat moet en kan, maar ook wat niet kan en niet moet! Dat is dus een nota die de kwaliteit van het besluit en bestuur ondersteunt. Zo’n nota voorkomt ook eindeloze vertraging door bezwaren op bezwaren, omdat de voorbereiding het waarom van de keuzes helder maakt.

Kort en goed: de Stichting Stadsschoon dringt aan op een Nota Hoogbouw voor het héle grondgebied van de gemeente Arnhem. Een nota die uitgaat van intensief ruimtegebruik waar dit gewenst en logisch is, waar de bewonersperceptie omtrent uitzicht worden waargemaakt, die eisen stelt aan de plintinvulling en de kwaliteit van directe omgeving (hoogwaardig verblijfsgebied met een blikveld waarin geparkeerde auto’s niet domineren), dichtbij hoogwaardig openbaar vervoer en functies, etc.

Gemeentebestuur: neem uw verantwoordelijkheid. Het is een hele uitdaging om te zorgen voor een leefbare stad, en vooral ook als die leefbaarheid onderdruk kan komen te staan door uitbreidingseisen. Maar een goede visionaire nota zoals hierboven geschetst, kan hier enorm bij helpen.

We wensen u wijsheid en besluitvaardigheid toe.

Het bestuur van de Vereniging Stadsschoon Arnhem

Arnhem, 19 september 2023